Varikozne vene, poznatije kao proširene vene, predstavljaju dominantnu bolest površinskog venskog sistema i u najvećem broju slučajeva lokalizovane su na nogama. Najčešće bolest nije teške prirode i bezopasna je po život pacijenta, ali u slučaju tromboze može doći do životno ugrožavajućih stanja. Međutim, zbog svoje velike učestalosti i ograničavanja radne sposobnosti, varikozne vene ne predstavljaju samo medicinski problem već i značajan socijalno-ekonomski i estetski problem u razvijenim zemljama svijeta. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, od ovih stanja boluje oko 10−30% ukupne svjet- ske populacije. Mnogobrojne studije su pokazale da su oboljenja vena prisutna kod 25−75% odrasle populacije. Bolest se snažno ispoljava u uzrastu od tridesete do šezdesete godine. Savremeni tretman ovog oboljenja relativno je jednostavan, brz i efikasan, a rezultati izuzetni.
Istorijat
Eberov papirus (Georg Ebers: njemački egiptolog u XIX vijeku) pokazuje da su se ljekari bavili zbrinjavanjem proširenih vena još 1550. godine prije Hrista. Hipokrat (oko 400. p. H.), Galen (c. A.D.130−200)iCelsus(Ivijek)usvojimspisima govore oliječenju proširenih vena i ulkusa donjih ekstremiteta. Povezanost trudnoće i proširenih vena opisao je u XVII vijeku francuski hirurg Ambroise Paré. Kompresivnu terapiju, kao metod liječenja,prvijeopisao RichardWiseman1796.godine. Savremeno hirurško-operativno liječenje proširenih vena (podvezivanje i odstranjivanje vene) počinje krajem XIX i početkom XX vijeka i vezuje se za imena Trendelenburga, Tavela, Mayoa, Babcocka.
Definicija
Varikozne vene / proširene vene predstavljaju abnormalno dilatirane/proširene površne vene. U proširene vene ubrajaju se kako sitne, paukolike teleangiektazije tako i upadljivi varikoziteti (lokalna proširenja ) safenske vene. Proširene vene se dijele u dvije velike grupe:
1. primarne − koje nastaju isključivo kao posljedica oboljenja površinskog venskog sistema i kod kojih je duboki venski sistem očuvan;
2. sekundarne proširene vene – koje nastaju usljed oboljenja sistema dubokih vena i perforantnih vena (koje povezuju površinski i duboki venski sistem donjih ekstremiteta).
Razlikovanje ova dva stanja od izuzetnog je značaja jer zahtijeva drugačiji pristup liječenju. Izbor adekvatnog tretmana zavisi od precizne lokalizacije mjesta popuštanja u venskom sistemu, koje se ciljano koriguje.
Učestalost i riziko-faktori
Proširene vene su bolest savremene zapadne civilizacije. Najčešće se javlja u Evropi i SAD. Krajem devedesetih godina prošlog vijeka, 24 miliona odraslih stanovnika SAD bolovalo je od proširenih vena. Više od polovine populacije starije od 40 godina ima neki oblik proširenih vena (varikoziteti ili teleangiektazije). Do 20% odraslog stanovništva ima značajne proširene vene, a njih 0,5%−2% imaju ozbilje komplikacije ove bolesti, poput venskih ulkusa.
Faktori rizika koji pospješuju razvoj proširenih vena su:
1. pozitivna porodična anamneza − prisustvo proširenih vena u porodici,
2. starost (≥ 50 godina),
3. ženski pol,
4. 2 ili više trudnoća („multiparity“),
5. upotreba oralnih kontraceptiva,
6. stojeći posao (>6 sati dnevno),
7. gojaznost.
Broj novooboljelih se povećava sa starenjem. Vrhunac učestalosti je u 6. deceniji života. Pojedine studije pokazuju da su proširene vene prisutne i kod 72% žena starijih od 60 godina.
Ukoliko se proširene vene javljaju u djetinjstvu, skoro uvijek su povezane s nasljednim bolestima, poput sindroma Klip- pel-Trénaunay i Parkes Weber.
Proširene vene se kod žena javljaju znatno češće, i u ranijem životnom dobu. U tridesetim i četrdesetim godinama života žene obolijevaju 5−6 puta češće u odnosu na muškarce. Sa starenjem se ovaj odnos postepeno izjednačava.
Prisustvo proširenih vena u porodici udruženo je s nastankom bolesti kod 70−85% bliskih rođaka, u poređenju sa svega 10% u odsustvu porodične pojave.
Proširene vene su izuzetno česte u trudnoći − venski varikoziteti se javljaju i do 20%, a teleangiektazija čak i do 70%. Kod većine trudnica, variksi se spontano povlače u roku od 3 do 6 nedjelja poslije porođaja.
U većini slučajeva proširene vene ne dovode do oštećenja ili ugrožavanja donjih ekstremiteta
Zašto nastaju proširene vene?
- Disfunkcija venskih valvula
Valvule onemogućavaju povratan tok krvi u venskom sistemu (od srca ka periferiji), prevenirajući neželjene efekte konstantno povećanog hidrostatskog
pritiska u nogama. Disfunkcija valvula, kao dominantni uzrok nastanka proširenih
vena, može biti prouzrokovana brojnim faktorima. - Inkompetentnost perforantnih vena
Disfunkcija perforata je značajan uzrok proširenih vena i venskih ulkusa, a naročito povratnih variksa poslije operacije (podvezivanja i odstranjivanja vene). - Defekti u građi venskog zida
- Promjen u dubokom venskom sistemu koje nastaju poslije tromboze
- Urođene vaskularne malformacije, kao što su Klippel- Trénaunay i Parkes Weber
Klinička slika proširenih vena ima širok spektar prezentacija.
U većini slučajeva proširene vene ne dovode do oštećenja ili ugrožavanja donjih ekstremiteta. Ovo stanje je udruženo s tegobama tipa: bola, svraba, peckanja, noćnih grčeva, nemirnih nogu, zamora i neprijatnog osjećaja tišteće težine u nogama. Kod nekih pacijenta dolazi do pogoršanja bolesti, što može dovesti do promjena na koži tipa: tamnog prebojavanja kože, ekcema, infekcije, površinskog tromboflebitisa (zapaljenja/ inflamacije vena), krvarenja, istanjenja potkožnog tkiva, venskih ulceracija. Međutim, proširene vene mogu biti bez simptoma, kada se pacijenti prevashodno žale na ružan izgled nogu zbog proširenih, izvijuganih vena. Pacijenti sa teleangiektazijama najčešće su asimptomatski, ali se mogu žaliti na tišteći bol poslije dugog stajanja.
Dijagnoza proširenih vena se uspostavlja na osnovu fizikalnog pregleda, koji se izvodi na poseban način, i dopunskih dijagnostičkih procedura (fotopletizmografije, pneumopletizmografije, dopler- ultrasonografije, dupleks- ultrasonografije venografije).
Liječenje
- Konzervativni tretman − ova vrsta tretmana uključuje dijetu, promjenu životnog stila i kompresivnu terapiju. Konzervativna vrsta terapije najčešće se koristi kao prva linija tretmana.
- Farmakološki tretman diomistaza – oslobađanje od simptoma. U Crnoj Gori su registrovani preparati diosmina, npr. Phlebodia.
- Interventne procedure
Hirurški tretman – ovaj vid liječenja uključuje ligiranje (podvezivanje vene), striping i avulziju vene (različiti načini za uklanjanje vene). Ovi vidovi tretmana mogu se sprovesti u opštoj, regionalnoj ili lokalnoj anesteziji. Odabir anestezije zavisi od preferencija hirurga i pacijenta, kao i ekstenzivnosti i kompleksnosti varikoznih vena koje treba tretirati. - Biološki lijepak – Invemd Često se u tretmanu koristi kombinacija gorenavedenih procedura. Izbor tretmana zavisi od brojnih fakto- ra: simptoma, stepena oboljenja, preferenci pacijenta i dostupnih medicinskih resursa. Najčešće se koristi optimalna kombinacija gore navedenih metoda. Komplikacije su rijetke, a kratkoročni i dugoročni rezultati izvanredni.
Izbor tretmana zavisi od brojnih faktora: simptoma, stepena oboljenja, preferenci pacijenta i dostupnih medicinskih resursa.
Skleroterapija − ubrizgavanje skleroznatnog (zapaljenskog) agensa (npr. Ae- toxsclerol) direktno u lumen varikozne vene. Skleroznatni agens može biti u tečnom stanju ili u formi pjene. Ovako ubrizgan agens dovodi do inflamatorne reakcije i obliteracije vene.
Termalna ablacija – zagrijavanje vene kroz njen lumen (npr. korišćenjem radiofrekventnog ili laserskog generatora preko vlakna koji isporučuje određenu dozu toplotne energije na zid vene), što dovodi do oštećenja oboljele vene, njenog kolapsa i obliteracije.
