Funkcija štitaste žlijezde može biti snižena ili povišena. Razlozi za pojavu bolesti štitaste žlijezde su brojni, a najčešća bolest je postojanje čvora – nodusa u žlijezdi.
Štitasta žlijezda je endokrini organ smješten pri bazi vrata ispred dušnika. Ima oblik srednjevjekovnog štita, otuda i naziv – štitasta. Luči tiroksin, hormon koji je neophodan za normalan rast i razvoj i promet energije u najširem smislu.
Najčešća bolest je postojanje čvora – nodusa u žlijezdi. Po definiciji, nodus je područje žlijezde koje se svojim izgledom i strukturom izdvaja od okolnog parenihma. Prema različitim izvještajima, ultrazvučnim pregledom nodus se prepozna čak kod 40% sredovječnih žena. Sa starenjem učestalost se izjednačuje kod oba pola. Subjektivne tegobe zavise od veličine nodusa i njegove pozicije. Tako, nodusi manjih dimenzija ne pričinjavaju nikakve smetnje i otkriju se slučajno ili u toku ultrazvučnog pregleda vrata iz drugog razloga
Veličina nodusa ne opredjeljuje malignu prirodu, ali oblik može da ukaže.
Tako na primjer, nodusi koji su u poprečnom presjeku viši nego širi zahtijevaju oprez
Nodusi većih dimenzija mogu da daju osjećaj nelagodnosti u vratu, kašalj, smetnje kod gutanja i najčešće ih uoči neko iz okoline ili sam bolesnik. Približ- no 5-7% svih nodusa skriva mogućnost maligniteta, pa je osnovni zahtjev ljekarskog pregleda prepoznati one sa malignim potencijalom. Neke ultrazvuč- ne karakteristike mogu da opredijele i ukažu na malignu prirodu. Nodusi čija je struktura izrazito hipoehogena u odnosu na okolni parenhim, nejasna ograničenost od okoline, nareckane ivice, postojanje kalcifikata, pojačana prokrvljenost, sa velikom vjerovatnoćom sugerišu mogućnost maligniteta. Važno je napomenuti da veličina ne opredjeljuje malignu prirodu, ali oblik može da ukaže. Tako na primjer, nodusi koji su u poprečnom presjeku viši nego širi zahtijevaju oprez. Savremeni ultrazvučni aparati imaju mogućnost elastografske procjene,kojom se odredjuje čvrstina nodusa koja je prediktor maligniteta. Citološka analiza aspirata dobijenog punkcijom tankom iglom je od neprocjenjivog značaja za precizniju definiciju nodusa. Sumnjivi ili jasno maligni se liječe operativno, dok se ostali prate u periodičnim intervalima od 6-12 mjeseci.
Funkcija štitaste žlijezde može biti snižena ili povišena. Najčešći razlozi izmijenjene funkcije su autoimuni fenomeni u kojima pojedini strukturni elementi štitaste žlijezde postaju meta agresije sopstvenog imunog sistema. Antitijela protiv tiroidne peroksidaze (TPO) inaktivišu ovaj enzim što dovodi do postepenog smanjenja funkcije štitaste žlijezde. Bolest je poznatija kao Hašimoto tiroiditis. Nastaje sporo, ima dugu evoluciju i na početku, osim lakog uvećanja žlijezde ne stvara nikakve smetnje. Sa napredovanjem bolesti javlja se osećaj umora, tromost, pospanost, slabljenje svih životnih dinamizama, usporava se rad srca, crijeva postaju lijena. Mjerenjem se nalazi snižena koncentracija tiroidnih hormona i povišen TSH. Liječi se, najčešće doživotnom, nadoknadom hormona. Ovakve osobe, u uslovima kvalitetnog liječenja, su praktično zdrave. Oprez zahtijeva pojava nodusa. Zbog veće mogućnosti maligniteta ovim bolesnicima se savjetuje ultrazvučni pregled jednom godišnje. Ukoliko se radi o ženama u reproduktivnom periodu, tokom trudnoće doza tiroksina se povećava za oko 25%. Na drugom kraju spektra je pojačana funkcija. Nastaje kao posledica stvaranja antitijela usmjerenih prema receptoru za TSH. Često je udružena sa očnim promjenama kada govorimo o Bazedovljevoj bolesti. Zbog intenziviranog metabolizma bolesnici su uznemireni, imaju osjećaj treperenja u tijelu, smeta im toplota, nervozni su, loše spavaju, mršave, osjećaju se umorno. Srčan rad je ubrzan, često sa aritmijama, pražnjenje crijeva može biti učestalo, znojenje je pojačano. Nalaz povišenih koncentracija tiroidnih hormona i snižen TSH uz karakterističan ultrazvučni izgled žlijezde su potvrda dijagnozi. Bolest se liječi ljekovima koji blokiraju funkciju štitaste žlijezde. Ukoliko efekti izostanu, liječenje je operativno ili primjenom radioaktivnog joda.
Razlozi za pojavu bolesti štitaste žlezde su brojni. Neke vrste malignih tumora su češći u pojedinim porodicama što ukazuje na nasleđe. Danas su poznate i dobro definisane mutacije gena odgovornih za umnožavanje i/ili programiranu smrt što potvrđuje značaj genetskog faktora. Ovdje se može svrstati i sklonost ka autoimunim fenomenima, njihova nasljedna komponenta i uloga produženog stresa. Zračenje dokazano indukuje pojavu maligniteta. Nedovoljan unos joda dovodi do uvećanja žlijezde. Zakonskom regulativom je dobro definisano univerzalno jodiranje soli čime je eliminisan faktor joda. Nadoknada joda različitim suplementima je opravdana samo u toku trudnoće. Kod zdravih nema puno opravdanja, jer može da pospiješi pojavu autoimunih fenomena.
