Pankreas (gušterača) je žlijezda smještena ispod želuca i posebna je po tome što ima svoje spoljašnje i unutrašnje lučenje, tj. egzokrinu i endokrinu ulogu.
Pankreas ima veoma važnu ulogu kako u procesu varenja tako i u endokrinom procesu, lučeći u krv hormone kao što su inzulin, glukagon, koji regulišu nivo šećera
u krvi, kao i somatostatin i pankreasni polipeptid. Svojim egzokrinim lučenjem učestvuje u varenju, posredstvom enzima amilaze i lipaze. Ćelije pankreasa luče takođe i razne bjelančevine koje učestvuju u procesu varenja, kao što su tripsin, himotripsin, ribonukleaza, kao i izrazito alkalan gušteračin sok, u količini od 1l na dan, što je važno za nastajanje alkalne reakcije u dvanaestopalačnom crijevu koja je potrebna za djelovanje enzima za varenje.
Funkcija pankreasa može biti poremećena kako upalnim procesima tako i tumorima.
Ciste pankreasa obično ne daju simptome i otkrivaju se u toku neke dijagnostičke procedure zbog sumnje na drugu problematiku u trbuhu
Tumori pankreasa mogu biti benigni i maligni.
U benigne tumore spadaju ciste pankreasa, koje mogu biti „prave ciste“ ili pseudociste. Osnovna razlika između ova dva tipa je da li u zidu ciste postoje epitelne ćelije ili ne. Pseudociste su najčešće posledica preležane upale pankreasa i, u stvari, ispunjene su tečnošću nakon saniranja akutne upale, a mogu se javiti i kao komplikacija hronične upale. Kada se kaže „ciste pankreasa“, obično se misli na „prave ciste“.
Ciste mogu maligno alterirati, a to se posebno odnosi na solidne pseudopapilarne neoplazije, kao i mucinozne ciste.
Većina cista pankreasa je asimptomatska i obično se simptomi ispoljavaju kada se opstruira glavni žučni ili pankreasni kanal. Simptomi se javljaju u vidu mučnine, bolova u leđima, povraćanja, gubitka težine, bolova u trbuhu i žutice.
Ciste pankreasa obično ne daju simptome i otkrivaju se u toku neke dijagnostičke procedure zbog sumnje na neku drugu problematiku u trbuhu ili tokom rutinskih pregleda. Ciste većih dimenzija mogu se otkriti i ultrazvučnim pregledom trbuha, ali se obično bolje uoče i manje i veće skenerom, magnetnom rezonancom i endoskopskim ultrazvukom. Rijetko se koristi i ERCP kao dijagnostička metoda, kao preciznije određivanje postojeće ciste, uzimanjem isječka iz pankreasnog kanala.
Benigne ciste se najčešće javljaju kod žena, a maligne su podjednako zastupljene u oba pola i javljaju se u šestoj i sedmoj deceniji, i to najčešće u glavi pankreasa.
Kada se postavi dijagnoza mucinozne ciste postoji potreba za operacijom, zbog mogućnosti maligne alteracije
Liječenje
Serozni cistadenomi su obično benigne prirode i imaju veoma mali potencijal za malignu transformaciju, zbog čega ne zahtijevaju hirurško liječenje već samo praćenje u periodu od 6 mjeseci. Onda kada se pojave simptomi u vidu bola u trbuhu i mučnine, postoji potreba za operacijom. Kada se postavi dijagnoza mucinozne ciste postoji potreba za operacijom, zbog mogućnosti maligne alteracije.
Maligni potencijal solidnih pseudopapilarnih neoplazija je relativno mali i iznosi oko 15%. Zbog toga bolesnici s ovim promjenama imaju odličnu prognozu poslije operacije.
Jedna od novijih metoda u dijagnostici, kao i liječenju cista pankreasa jeste endoskopski ultrazvuk
Kod svih dijagnostifikovanih cista pankreasa koje se ne liječe hirurški potrebno je brižljivo praćenje na 6 mjeseci, što se obično prati ultrazvukom stomaka, kao i laboratorijskim analizama.
Jedna od novijih metoda u dijagnostici, kao i liječenju cista pankreasa jeste endoskopski ultrazvuk, koji predstavlja kombinaciju gornje endoskopije i ultrazvučnog prikaza organa kroz zidove želuca i dvanaestopalačnog crijeva i tako se iz neposredne blizine može gledati i pankreas, po potrebi uzeti uzorak tkiva,
a kod inoperabilnih tumora pankreasa može se postaviti stent, koji se takođe može postaviti i u tzv. pseudociste pankreasa, koje se tim putem dreniraju u želudac, a takva metoda je veliki napredak u medicini jer se izbjegava hirurško liječenje.
