Karcinom dojke je najčešći malignitet u ženskoj populaciji i čini 27% od ukupnog broja novodijagnostikovanih malignoma, dok je u muškoj populaciji ispod 1%. Možemo slobodno reći da ova ozbiljna i teška bolest ima karakter epidemije kada uzmemo u obzir koliko žena u svijetu i u našoj zemlji oboli. Životni rizik za nastanak karcinoma dojke je oko 12% ili, praktično rečeno, jedna od osam žena će oboljeti od karcinoma dojke, što je značajan porast u statistici u poslednje dvije decenije, kada je svaka 10. žena obolijevala od ovog raka. Rizik na globalnom nivou kontinuirano raste već 30 godina, a taj porast iznosi i do 3% godišnje.
Nažalost, karcinom dojke je uzrok smrti 15% žena koje umiru zbog maligne bolesti, čineći ga prvim uzrokom smrti uslijed maligne bolesti u ženskoj populaciji u Evropi.
Prema statistici, jedna od osam žena će oboljeti od karcinoma dojke
U Crnoj Gori se poslednjih godina registrovalo oko 400 novooboljelih, a broj se iz godine u godinu uvećava, i ono što posebno zabrinjava je sve češće obolijevanje žena mlađe životne dobi.
Savremeni aspekt faktora rizika za nastanak karcinoma dojki svodi se na četiri osnovna: pol, godine, genetika i mamografska struktura žljezdanog tkiva.
Karcinom dojki je rijedak u muškoj populaciji, odnos oboljelih između žena i muškaraca je 100 naspram 1.
Rizik od nastanka karcinoma dojke raste sa starošću. Kod žena mlađih od 30 godina bolest se javlja u 0,8%, dok se kod žena između 30 i 40 godina javlja u otprilike 6,5%.
Svaka žena bi trebalo da zna kakvu strukturu dojki ima. Tkivo dojke sastoji se od mliječnih žlijezda, mliječnih kanala, potpornog i masnog tkiva. U suštini, posmatra se odnos žljezdanog i masnog tkiva. Žene sa mamografski gustim dojkama imaju više gustog – solidnog tkiva, nego masnog. Radiolog koji analizira mamografiju određuje stepen gustine tkiva dojke, svrstavajući je u 4 kategorije koje se označavaju sa ACRA,B,CiD(slika1).
GENETSKI FAKTORI su odgovorni za 5 do 10% svih karcinoma dojke.
U slučaju pozitivne porodične anamneze, rizik će zavisiti od stepena srodstva, tipa maligne bolesti, broja i pola oboljelih srodnika i njihove starosti prilikom otkrivanja bolesti. Na primjer, ako osoba navodi da su njena majka ili sestra oboljele ili bolovale od raka dojke, rizik je 2,1 put veći nego kod osoba sa negativnom porodičnom anamnezom. Ako navodi jednu rođaku drugog stepena sa rakom dojki, relativni rizik (RR) je 1,5. Ako su i majka i sestra oboljele od raka dojke, relativni rizik je 3,6. Komercijalno testiranje je moguće za nekoliko gena koji su povezani sa visokim rizikom od nastanka karcinoma dojke, a to su BRCA1, BRCA2 i tumor protein p53 gen (TP53).
Biopsijom potvrđene neke proliferativne bolesti dojki, kao sto su atipična hiperplazija, povezuju se sa umjereno povećanim rizikom raka dojke (RR 4,2), umjerena ili floridna duktalna hiperplazija sa blago povećanim rizikom (1,5–2 puta) …
Ostali faktori rizika su reproduktivni faktori: rana menarha (prije 12. god.), kasna menopauza (posle 50. god.), nerađanje, kasni prvi porođaj (posle
30. god.). Višegodišnja upotreba hormonske supstitucione terapije u menopauzi povećava rizik za rak dojke (RR 1,24).
Dobra vijest je što u većini istraživanja, korišćenje oralnih kontraceptiva nije bilo povezano sa povećanim rizikom od nastanka karcinoma dojke.
Ishrana bogata mastima povećava rizik; žene koje redovno konzumiraju mliječnu hranu bogatu životinjskim mastima imaju, takođe, povećan rizik. Nije poznato da li je povišen rizik povezan sa činjenicom da takva hrana sadrži masti ili je u pitanju nepoznati karcinogen karakterističan za ovu vrstu hrane. Gojaznost, prije svega, u postmenopauzalnih žena povećava rizik.
Rizik za nastanak raka dojke postoji kod svake žene, uključujući i one žene kod kojih ne postoji nijedan poznati faktor rizika.
Rizik za nastanak raka dojke raste
sa starošću,
a postoji kod svake žene
U toku ranog razvoja, karcinom dojke skoro po pravilu ne daje simptome i znake prisutne bolesti. Kako tumor raste, mogu se javiti neki od sledećih simptoma i znakova. Čvorić u tkivu dojke, koji se ne mijenja u odnosu na period menstrualnog ciklusa, je najčešći prvi znak karcinoma dojke, a javlja se u oko 76% slučajeva. Karakteristično za karcinom je da ovi čvorići ne bole, mada mogu biti osjetljivi na dodir. Čvorići se mnogo ranije uočavaju na mamogramu ili ultrazvučnom pregledu u odnosu na manuelni pregled ljekara ili samopregled dojke. Bol u dojci je prisutan u 5%, uvećanje dojke u 1%, uvlačenje kože ili bradavice u 5%, iscjedak iz bradavice u 2%, erozije bradavice u oko 1%. Bilo kakva promjena u izgledu, veličini, teksturi kože ili temperaturi dojke, naborana koža koja podsjeća na koru pomorandže, može biti znak prisutnog karcinoma.
Prilikom kontakta sa pacijentom, potrebno je na osnovu godina starosti, kao i lične i porodične anamneze, procijeniti koji se režim skrining pregleda preporučuje i objasniti njegov značaj
DIJAGNOZA KARCINOMA DOJKE obično se sastoji od nekoliko koraka, uključujući pregled dojke, mamografiju, ultrazvuk ili magnetnu rezonancu i biopsiju.
Mamografija je „zlatni standard” dijagnostike raka dojke. Riječ je o snimanju dojke X-zracima, a zračenje tokom ovog pregleda je minimalno, jednako kosmičkom zračenju koje primimo tokom jedne godine, ali je neophodno da se obavi novim i kvalitetnim aparatom − digitalnim mamografom. Mamografskim pregledom mogu se otkriti ne samo tumori malih dimenzija već i nepalpabilni tumori (tumori koji se ne mogu napipati!).
Iako je mamografija „zlatni standard” u ranom otkrivanju raka dojke, ovom metodom se ne može otkriti oko 10% karcinoma. Razlog tome je što je mamografija tzv. sumaciona, odnosno dvodimenzionalna metoda snimanja, pa je zato prisutno prepokrivanje tkiva dojke, posebno kod mlađih žena. Zbog toga se tumor dojke jednostavno ne vidi na snimku. U cilju povećanja pouzdanosti ranog otkrivanja karcinoma dojke, u savremenoj radiološkoj praksi taj problem se prevazilazi 3D mamografijom, odnosno tomosintezom koja pruža uvid u sve strukture tkiva dojke, jer nije sumaciona, već trodimenzionalna, slojevita metoda kojom se dobija serija tankih, izuzetno kvalitetnih snimaka dojke, širine svega oko 1 mm, i to za nekoliko sekundi. Iako je poznato da je doza rendgenskog zračenja prilikom mamografije i tomosinteze zapravo vrlo mala, važno je istaći da je ona prilikom snimanja tomosintezom jednaka kao na analognim mamografskim uređajima, a neznatno veća nego na digitalnim aparatima. Kako se ovo snimanje ne mora ponavljati svake godine, nema posledica po zdravlje žene.
Sa mamografskim pregledima treba početi sa 40 godina (tzv. bazna mamografija), a zatim radiolog određuje dalju dinamiku mamografskih pregleda u zavisnosti od tipa tkiva.
Magnetno rezonantnu (MR) mamografiju je neophodno načiniti kod jasno određenih indikacija, pošto ona ima izuzetno važnu ulogu u žena sa gustim žljezdanim tkivom dojke, žena sa visokim rizikom za rak dojke i žena sa silikonskim implantatima u dojkama, kao i u brojnim drugim indikacijama, uključujući i preoperativnu dijagnostiku dojke i praćenje efekata terapije karcinoma dojke.
Ultrazvučni pregled se preporučuje već od 30. godine, a idealno je prije planirane trudnoće, da bi se otkrili i neki dobroćudni čvorići, koji su najčešći u ovoj dobnoj grupi. Kod urednog nalaza, uobičajene su godišnje kontrole. Kod žena sa gustim dojkama mamografski pregled treba dopuniti ultrazvučnim pregledom, jer se na taj način povećava broj dijagnostikovanih karcinoma dojke.
Nijedna metoda snimanja ne može sa 100% sigurnosti da razlikuje zloćudne od dobroćudnih promjena u dojci, te je neophodna biopsija tkiva dojke.
Biopsija (uzimanje komadića tkiva dojke) je jedini definitivan način dijagnostikovanja raka dojke. Danas je radiološki vođena biopsija dojke standard u dijagnostici karcinoma dojke! Biopsija dojke je apsolutno pouzdana, bezbjedna i najčešće bezbolna metoda uzimanja uzorka za patohistološku analizu.
Radiolozi su ti koji uzimaju uzorke iz tkiva dojke pomoću ultrazvučno ili mamografski vođene „core”, odnosno „VAB-vakuum asisitirane biopsije“, nakon čega se iz uzorka određuje patohistološki tip tumora, njegov gradus, hormonski receptori, HER2 status i faktor rasta Ki-67. Tek na osnovu ovih informacija, multidisciplinarni tim, u čijem stastavu je i radiolog, preporučuje dalje terapijske procedure. Do skoro su se samo uznapredovali karcinomi sa udaljenim metastazama, ili neoperabilni pacijenti liječili prvo hemioterapijom, a zatim eventualno operativno. Međutim, aktuelni onkološki trendovi nalažu da se svi oni pacijenti, koji bi se u nastavku svoje onkološke terapije nakon hirurgije liječili i hemioterapeuticima, zapravo odmah liječe hemioterapijom. Da bi ovo bilo moguće, neophodno je da radiolog načini biopsiju, tj. da uzme uzorak tkiva za analizu, iz kojeg se može zaključiti na koje ljekove bi tumor reagovao.
